غنا و موسیقی (کتاب)

---

کتاب «ميراث فقهى: غنا و موسيقى» جلد سوم آن در رساله‌هاى فقهى مربوط به احکام فقهى غنا و موسیقی گردآورى شده است. در اين مجلّد گفتارهاى پراكنده درباره غنا و آراء فقهاى جديد در اين باره منعكس شده و كتاب‌هاى مرتبط با اين مسأله معرفى گرديده است. احاديث مربوط به غنا و موسيقى، ديدگاه‌هاى اهل سنت درباره غنا و موسيقى و تصحيح منابع مرتبط با اين موضوع از ديگر مباحث مندرج در اين جلد مى‌باشد. اين تحقيق به كوشش آقايان رضا مختاری و محسن صادقی به انجام رسيده است. در پايان كتابنامه مفصلى از منابع مربوط به غنا در فقه ، و فهرست راهنما ارائه شده است.

۱ - ساختار کتاب

---

‌
مجموعه رساله‌هاى مندرج در كتاب بر اساس سال تأليف مرتب شده و در ابتداى هر رساله مقدمه هاى از محققان در معرفى رساله و نگارنده آن ارائه گرديده است. محققان تلاش كردهاند منابع مورد استناد مؤلفان رسائل را در پاورقى ارائه كنند.

۲ - گزارش محتوا

---

‌
در اين مجلّد گفتار چهل تن از عالمان شیعه درباره غنا درج شده است و حاوى مطالبى از كتاب‌هاى غير فقهى يا كتاب‌هاى فقهى نامنظم مانند اجوبه استفتائات برخى از فقهاست كه دسترسى به آنها به آسانى ممكن نيست.
از اين‌رو عنوان بخشى از كتاب« گفتارهاى پراكنده» ناميده شده است. در پايان همين بخش فتاواى امام خمینی و چند تن از فقيهان معاصر نيز به دليل نياز فقه‌پژوهان به فتاواى آنها درباره غنا و موسیقی گنجانده شده و آراى فقيهان شيعه برگرفته از متون فقهى تا آغاز سده يازدهم هجرى در بخش سوم كتاب آمده است. پاره‌اى از مطالبى كه در اين بخش آمده در كتاب‌هاى دوره‌اى فقه هم موجود مى‌باشد; ولى نقل آن در اين بخش به خاطر نقل ديدگاه‌هاى خاص درباره غنا در فقه كه جنبه علمى و تحقيقى بيشترى دارد بوده است.
گفتارى از شیخ صدوق و سید مرتضی درباره غنا، گفتارى از علامه حلی درباره غنا و گفتارهاى فقهى ديگر از مير صدر الدين محمد دشتكى، علامه محمد تقی مجلسی ، ملا محمد على سبزوارى، سيد محمد ميرلوحى، ملا خليل قزوينى، ملا محمد باقر مؤمن سبزوارى و فیض کاشانی و سى تن ديگر از فقهاى قديم و معاصر و كتاب‌شناسى غنا كه شامل آثار مستقل و مشتمل بر غناست از سرفصل‌هاى مهم اين اثر مى‌باشد.
معرفى آثار چاپ شده در ايران در موضوع غنا، جمع‌آورى احاديث مربوط به غنا و نهى از استماع آن و همچنين موارد جواز غنا، ديدگاه‌هاى فقهاى اهل سنت درباره غنا و حکم آن، كتاب‌شناسى منابع اهل سنت درباره غنا و موسيقى و تصحيح و استدراک آثار فقهى در مورد غنا، از ديگر مندرجات مهم در اين مجلد مى‌باشد.

۳ - دسته بندی تحقیقات

---

نتیجه تحقیق درباره غنا در شش بخش ارائه شده:

۳.۱ - بخش اول: رساله ها

بخش نخست: دربردارنده رساله های مستقل فقهای پیشین در موضوع غنا، در گذشته می باشد که در دو مجلد به چاپ رسیده است. پنج بخش دیگر آن را، که در جلدسوم به زیور چاپ آراسته شده، اکنون می شناسانیم:

۳.۲ - بخش دوم: گفتارها

بخش دوم: گفتارهای پراکنده درباره غنا:
در این بخش گفتار چهل تن از عالمان شیعه به ترتیب تاریخ رحلت ، از شیخ صدوق تا آیت اللّه اراکی درباره غنا درج شده است.
این گفتارها، برگرفته از کتاب های غیر فقهی یا کتاب های فقهی غیر سامان‌مند فقیهان ، مانند: اجوبة الاستفتائات و… است.
در پایان این بخش، فتاوای چند تن از فقیهان معاصر ، به دلیل نیاز فقه پژوهان به این فتاوا آورده شده است.
روشن است که در این بخش، محققان، راه پرپیچ و خمی را پیموده اند و از سنگلاخ های بسیاری گذشته اند تا به مقصود رسیده اند. بیرون آوردن دیدگاه های فقیهان بزرگ از لابه لای متن های کهن خطی و سنگی و یا چاپی پر اشتباه و تصحیح آن ها، کاری است کارستان و بسیار توان فرسا.

۳.۳ - بخش سوم: آراء فقها

بخش سوم: آرای فقیهان درباره غنا :
در این بخش، متن سخنان بیست تن از فقیهان نامدار شیعه ، درباره غنا از آغاز غیبت کبری ؛ یعنی از سده چهارم تا پایان سده دهم هجری، بدون واسطه از آثار فقهی آن ها نقل شده است.
فقیهان شیعه از قرن یازدهم به این سو، رساله های مستقل زیادی درباره غنا، نوشته اند که آنچه قابل دسترسی بوده در بخش اول این مجموعه؛ یعنی جلدهای اول و دوم درج شده است.

۳.۳.۱ - دلایل نقل مطالب

هرچند در کتاب های دوره ای فقه نیز، مباحث دقیق درباره غنا وجود دارد؛ اما به چند دلیل تنها به نقل مطالب دوره ای فقه از سده چهارم تا آغاز سده یازدهم بسنده شده و آدرس دقیق آنچه پس از این قرن ها، نوشته شده در بخش چهارم به دقت نشان داده شده است که دلیل های آن عبارتند از:
۱. به طور معمول، مباحث غنا در نگاشته های پس از سده دهم، به شرح طرح شده اند.
۲. بیشتر منابع این دوره در دسترسند و فقه پژوهان، به کمک بخش چهارم می توانند از جایگاه بحث غنا در آن ها آگاه شوند.
۳. آرای پیشینیان اهمیت ویژه ای دارد و از سوی دیگر در جاهای گوناگون از کتاب هایشان پراکنده است.
۴. از سده چهارم تا یازدهم، رساله مستقلی در غنا نداریم.
درخور توجه است که بخش سوم، به کتاب های فقهی فقیهان اختصاص دارد، اما در بخش دوم، گفتارهای پراکنده در غیر آثار فقهی گردآمده اند.

۳.۴ - بخش چهارم: کتابشناسی

بخش چهارم: کتاب شناسی غنا:
این بخش، در سه فصل سامان یافته است:
در فصل آغازین، آثار مستقل عالمان درگذشته شیعه در باب غنا معرفی شده که حدود پانزده رساله از آن ها به دست نیامده است و آنها که در دسترس بوده تصحیح و در بخش نخست (جلد اول و دوم) چاپ شده اند.
در فصل دوم، آثار فقهی دربردارنده غنا از فقیهان سده یازدهم، تا این زمان معرفی و جایگاه بحث غنا در آن ها نشان داده شده است. کتاب ها به ترتیب تاریخ وفات نویسندگان سامان یافته شده و آثار غنایی عالمانِ زنده، به ترتیب الفبایی مرتب شده اند.
فصل سوم، دربردارنده معرفی گسترده و گاه ناگسترده کتاب ها و رساله های چاپی معاصران و عالمان زنده درباره غناست که به ترتیب الفبایی، مرتب شده اند.

۳.۴.۱ - اشکالات موجود

چنانچه در مقدمه این بخش آمده است، این بخش نشان می دهد که کارهای تکراری در این زمینه بسیار شده و اشکال دیگر این که پاره ای از آنها برای مردم معمولی، سودمند نیستند؛ زیرا عموم مردم از استدلال های پیچیده فقهی، بهره ای نمی بردند و برای فقه پژوهان نیز، از آن جا که بسیار پرگویی شده و استدلال ها هم نا استوارند، سودمند و مفید نیستند.

۳.۵ - بخش پنجم: احادیث

بخش پنجم: احادیث غنا:
متن و سند همه احادیث غنا و گزاره های پیوسته به آن، همراه با شرح و سامان ویژه، در این بخش درج شده اند تا برای فقه پژوهان که علاقه دارند همه احادیث غنا را یک جا پیش دید داشته باشند، سودمند افتد.
چگونگی نگارش و سامان مندی این بخش و مباحث مربوط به آن بدین قرار است:
همه حدیث های کتاب های چهارگانه اوایل و اواخر: (یعنی کافی ، فقیه ، تهذیب ، استبصار ، وافی ، وسائل ، بحار و مستدرک ) درباره غنا و مباحث مربوط به آن در این بخش آمده است. روشن است که بیشتر نزدیک به تمام منابع کتاب های چهارگانه اوایل از بین رفته اند؛ ولی منابع کتب اربعه اواخر ، به جز شمار اندکی از آن ها، در اختیار ماست. از این روی، محققان، حدیث های کتاب های چهارگانه اواخر را از منابع اصلی آن ها، به طور مستقیم، و بدون میانجی نقل کرده اند و سپس جایگاه آن ها را در کتاب های چهارگانه نشان داده اند.
بنابراین، هنگام نقل هر حدیثی، ابتدا کهن ترین منبع موجود آن، ذکر و از آن نقل شده و سپس سایر منابع آن حدیث و اختلاف های سندی و متنی آن ها ذکر شده است.
نظر به گستردگی کار محققان در این بخش، مراجعه کننده به این بخش، هیچ نیازی ندارد که به سایر منابع رجوع کند؛ زیرا همه حدیث ها با همه ویژگی ها و گوناگونی های سندی و متنی و با دقت تمام، ثبت و ضبط شده اند. در خور توجه است که در هیچ یک از منابع، احادیث غنا بدین شکل گردآوری و به رشته کشیده نشده اند، بلکه در جاهای گوناگون پراکنده اند.

۳.۵.۱ - تقسیم بندی احادیث

تمامی احادیث غنا در این بخش، ذیل دو فصل، یاد شده و هر فصل به ترتیب به هفت و شش باب تقسیم شده است:
در فصل اول، حدیث های بازدارنده در غنا که به گونه ای دلالت کننده، یا آگاه کننده به حرام بودن غنایند ؛
و فصل دوم احادیثی که در وَهم اندازنده، یا آگاه کننده، یا دلالت کننده بر حرام بودن غنایند، گرد آمده است.
سعی بر این بوده که در هر باب ، روایت ها از نظر معنی یکسان و نزدیک به هم، کنار هم چیده شوند، نه به گونه پراکنده بیایند؛ زیرا این کار نتیجه ها و دستاوردهای خوبی دارد، از جمله روشن شدن معنای حدیث .
از آن جا که توجه به فقه و احادیث عامه در فهم احادیث شیعه ضروری است، مواردی که سخنان یا حدیث های آنان اثر گذار بوده، به آنها اشاره شده است.

۳.۵.۲ - روش کار

نکته های دیگری در مورد روش به کار گرفته شده در این بخش، در خور توجه است، از جمله:
۱. بیشتر بیان های مهم محدثان بزرگ، مانند شیخ حر عاملی ذیل احادیث نقل شده است.
۲. تفاوت های منابع حدیثی به دقت ضبط شده است.
۳. در این بخش، هیچ حدیثی تقطیع نشده است. البته حدیث های طولانی که بخش اندکی از آن ها مربوط به غنا بوده آمده و قسمت های غیرمربوط، حذف و با سه نقطه روشن شده است.
۴. برای اینکه خواننده نیازی به مراجعه به منابع نداشته باشد، سند احادیث معلق به طور کامل ذکر شده است.
۵. در ارجاع به منابع، به ذکر شماره جلد و صفحه بسنده نشده، بلکه تمام ویژگی ها مانند کتاب، باب و شماره حدیث یاد شده است.

۳.۶ - بخش ششم: آراء اهل سنت

بخش ششم: اهل سنت و غنا:
تمام بخش ششم ویژه شده به آرای عالمان اهل سنت درباره غنا و شناساندن آثار آن ها در این زمینه که در پنج فصل سامان یافته است.
عالمان سنی، از سده پنجم، به بعد، به شرح به موضوع غنا پرداخته و آثار بسیاری در این زمینه پدیدآورده و آرای گوناگون و گاه ناسازگاری درباره غنا ابراز کرده اند.

۳.۶.۱ - تقسیم بندی آراء

در فصل نخست این بخش، چکیده این دیدگاه ها به گونه فشرده بررسی شده است.
در فصل دوم و سوم، رساله ای از مخالفان: ( رساله طبری ) و رساله ای از موافقان غنا (رساله ابن حزم ) درج شده است.
در فصل چهارم، سخنان ده تن از عالمان بزرگ اهل سنت ، در کتاب های گوناگون، نقل شده و سعی بر این بوده، به اندازه توان، گفتارها تکراری نباشند.
در فصل پنجم، آثار مستقل عالمان اهل سنت درباره غنا و آثار فقهی دربردارنده غنا، شناسانده شده اند.
در این فصل، چهار رساله مستقل، معرفی اجمالی و پاره ای معرفی گزارشی شده اند. آثار فقهی دربردارنده غنا، همگی آثاری است که چاپ شده و به خود آن ها مراجعه و ویژگی های آن ها ثبت گردیده است و هیچ کتابی با واسطه و با استفاده از کتابشناسی ها معرفی نشده است.
در پایان این جلد، فهرست تفصیلی موضوعات هر سه جلد و فهرست های راهنمای دیگر، ذکر شده که استفاده از این اثر مفید و ماندگار را بسیار آسان می کند.

۴ - پانویس

---